revuo "Itogi", 2003
ONI ATAKAS MARSON
Svetlana Suĥova
La
marsa konkuro plirapidiĝas. Sukcesa fino de la aŭtomataj ekspedicioj
permesas serioze okupiĝi pri problemo de pilotata flugo sur la Ruĝan
planedon. En Rusio jam komenciĝis unuaj medicinebiologiaj ekperimentoj
por flugo sur Marson.
Lastasemajne de kabo Canaveral estis lanĉita usona stacio "Spirit" kaj baldaŭ ĝin sekvos "Opportunity". Semajno
antaŭ per rusia raketo "Sojuz" de Bajkonur estis lanĉita eŭropa stacio
"Mars Express". Ĝia alteriĝo estas planata en 25 de decembro de jaro
2003. Pri sukcesa fino de la vojaĝo la modulo informos la Teron per
kanto de brita grupo "Blur". La alteriĝa modulo de "Mars Express" havas
la saman nomon, kiel ŝipo, sur kiu vojaĝis Ĉarlz Darvin - "Beagle".
La marsa konkuro plirapidiĝas. Kaj
reprezentantoj de kosmaj institucioj de Usono, Eŭropa Unio kaj Rusio ne
kaŝas tion, ke sukcesa fino de la aŭtomataj ekspedicioj al Marso
permesas serioze okupiĝi pri problemo de pilotata flugo sur la Ruĝan
planedon.
Bezonas aŭtonomeco
Ĉiu el la probablaj partoprenantoj de
tia projekto jam taksis siajn kapablojn pri ĝia realigo. Usono,
ekzemple, decidis komence, ke ĝi kapablas memstare ĝin "elteni". Tamen,
dum pli profunda anlizo klariĝis, ke tio estos ne nur multekoste, sed
ankaŭ nepraktike - bezonos denove inventi biciklon, perdante tempon kaj
monon: ekzemple, fari esploradojn sur la IKS pri daŭro de ĉeesto de
homo en la kosmo, dume Rusio ekposedis tian sperton jam en 1970aj-80aj jaroj.
Interalie, Rusio la sola el ĉiuj "kosmaj"
regnoj havas realan planon de pilotata flugo sur Marson. Eblas du
variantoj (depende de kvanto de ŝipoj - unu aŭ du). Krome, laŭ opinio
de rusiaj ekspertoj, estantaj hodiaŭ projekraĵoj sufiĉos.
La ĉefa problemo, kun kiu koliziis
projektantoj de la pilotata flugo sur Marson, estas aŭtonomeco. Ĝis nun
ĉiuj pilotataj eskpedicioj estas kontrolataj el centroj de
flugdirektado. Sidantaj tie tage kaj nokte ekspertoj kontrolas ĉiun
paŝon de kosmonaŭtoj. En la marsa projekto ĉio estas alie: ligo kun la
Tero, certe, konserviĝos, sed pro malproksimiĝo de la planedo ĝi, unue,
havos prokraston je 20-25 minutoj, due, la ŝipanaro, probable, necesos
decidi en neatendita situacio. Ne mirindas, ke ĉiu aparataro sur la
marsa ŝipo estos ne dubligita, kiel ordinare, sed "triigita", se ne
"kvarigita".
La dua mafacileco estas longeco de la flugo
(ne malpli, ol 450 diurnoj). Ĉi tiu faktoro postulas solvon de vico da
problemoj, kiel de medicina, tiel de psikologia karaktero. Por detaloj
"Itogi" adresis sin al direktoro de Instituto de medicinebiologiaj
problemoj Anatolij Grigorjev.
Laŭ liaj vortoj, organizantoj de la marsa
flugo bezonas solvi kvar grupojn da problemoj: profilaktiko de influo
de nepezeco, garandado de radia sekureco, la psikologia kaj ankaŭ kreo
de fidinda sistemo de vivapogo. Enj ĉiuj ĉi tiuj direktoj "Rusio havas
bonajn esploraĵojn - ni estas solaj, kiuj havas sperton de preskaŭ unu
kaj duonjara ĉeesto de homo en la kosmo (Valerij Polakov pasigis 438
diurnojn sur stacio "Mir" - "Itogi"), sed tio ne sufiĉas - en ĉiuj direktoj bezonas pluaj esploradoj".
Speciale, laŭ opinio de Grigorjev, en unua
marsa flugo eblos limiĝi per ekzistantaj rimedoj de apogado de fizika
formo de kosmonaŭtoj (kura pado, biciklotrenilo, ŝarĝantaj kostumoj,
medikamentaj rimedoj), sed bezonas ilin plimodernigi. Ekzemple, esplori
problemon de ebleco krei artefaritan graviton en la ŝipo: munti
centrifugilon. Aliokaze minaco de rompo de osta kaj muskola histo, kaj
ankaŭ de korovaskulara sistemo pligrandiĝos kelkoble.
Medicinaj aspektoj, interalie, diktas regulojn
al projektistoj de marsa ŝipo: ĝi devas esit sufiĉe granda por ke
enspacigi personajn kajutojn por ĉiu membro de ŝipanaro, salonon (kiu
servos ankaŭ kiel manĝejo - komuna manĝado estas tre grava por
psikologia komforto de ŝipanaro), laboratorion, trenejon, kaj ankaŭ
kelk teknikajn ejojn. Ĉio ĉi tio signifas aldonan pezon, kaj, sekve,
monon, sed en korporacio "Energija" kaj en instituto de Keldiŝ jam
okazas projektado de pli forta portoraketo kaj marsa ŝipo mem. Eblas,
ke ĝia muntado estos farita sur orbito - en dokoj de la IKS, kiujn
ankoraŭ bezonas konstrui.
Tamen kiel ajn penus projektistoj,
medicinistoj certas: spaco ĉiuokaze ne sufiĉos. Dizajnistoj helpos
plibeligi vivon de astronaŭtoj (koloro de tapeto, iluzio de multnombraj
ĉambroj k.t.p.). Krome, al ĉiu membro de ŝipanaro estis elektita
ŝatokupo laŭ lia gusto (legado, muziko, kino). Tamen, plendas
Grigorjev, "en la kosmo ŝanĝiĝas ne nur gusto - tio, kio estis antaŭe
dolĉa, ŝajnas amara, sed ankaŭ kutimoj - tiu, kiu ŝatis klasikan
muzikon, volas aŭdi rokenrolon".
Ankaŭ sur ŝipo estos oranĝerio. Teranoj
scipoviĝis kreskigi plantojn en la kosmo, ankaŭ transportis birdojn sur
orbiton. Nur ne sukcesis kreskigi birdidojn en la kosmo: japana
koturno, elŝeliĝinta sur stacio "Mir", ne saviĝis - sen gravito ĝi ne
sukcesis orientiĝi en la spaco. Tamen, peco de la gepatra planedo, eĉ
nur en formo de plantoj, havas grandegan psikologian efekton. Laŭ
vortoj de Grigorjev, esploradoj demonstris, ke neeblas deŝiri
kosmonaŭtojn de biologiaj eksperimentoj: "Hardigitaj viroj fariĝas
infanoj, zorgeme nurtantaj birdon aŭ akvumantaj floron".
Ŝipanaro
Estos ses da ili - konsisto, diktita per
taskoj kaj specialecoj de flugo: komandanto, inĝeniero, kuracisto,
piloto de alteriĝa aparato kaj du sciencistoj (planedologisto kaj
biologisto). Kuracisto estas necesata, ĉar medicinan informon bezonos
ne nur fiksi, sed ankaŭ deĉifri (tempo por ligo kun la Tero povos
foresti), kaj ankaŭ li devas okaze de neceso operacii kolegon. Inkludo
de sciencistoj en konsiston de la ŝipanaro estas kaŭzata per la tasko
mem de flugo, ne uzi eblecon realigi kvalitajn esploradojn en unua en
la historio marsa flugo estus malsaĝe.
Inter membroj de ŝipanaro forestos virinoj
(kun probablo 99 procentoj). Laŭ vortoj de Grigorjev, unuaj pilotataj
flugoj de tia speco okazos sur ekzistanta teknika bazo, kaj, sekve, ne
eblos atendi grandajn oportunaĵojn. "En tiaj ekstremaj situacioj ĉeesto
de virino serioze katenos. Kiel demonstris sperto de "Mir" kaj la IKS,
ĉeesto de virino, unuflanke, disciplinigas ŝipanaron - viroj penas ne
fali en okuloj de la bela sekso, aspekti batalantoj, sed, aliflanke,
ili ĝenas sin, kaj por iu tia tensio troviĝas klare superflua". Sed se
tia diskriminado laŭ seksa indico estos, do ĝi daŭros nelonge - nur en
unuaj du-tri flugoj.
Ŝipanaro devos estis internacia, ĉar flugo sur
Marson klare estos internacia projekto. Laŭ vortoj de Grigorjev, "ĉi
tie gravas ne nur scio de lingvo aŭ biografiaj faktoj, sed ankaŭ,
ekzemple, bazaj konoj pri kulturo. Bezonas kompreni, kial francoj estas
pli emociaj, usonanoj strikte sekvas regulojn kaj instrukciojn, kaj
rusoj, male, en kriza situacio povas agi laŭ cirkomstancoj".
Psikologia kongrueco kun konsidero de naciaj
specialecoj estas malfacila tasko. Ĉar en cirkomstancoj de fermita
spaco, kie forestas eksteraj incitaĵoj, permesantaj distriĝi, eĉ
proksimaj amikoj post mallonga intertempo fariĝas malamikoj. El
praktiko de Grigorjev: "Du amikoj, volantaj fariĝi kosmonaŭtoj, trairis
teston pri kongruebleco dum kvin diurnoj en fermita kamero. Unu ne
eltenis - li deklaris, ke kun tia kunulo li ne povas flugi. Troviĝis,
ke dum manĝado lia amiko laŭte ŝmacis, kaj se antaŭe li tion ne
rimarkis, do en tiel malvasta medio ĉi tiu kutimo komecis inciti."
Certe, oni trenos "marsanojn", sed por tio ĉiu
el membroj de ŝipanaro devas havi bazon: bezonas homoj, pretantaj aŭdi
kaj aŭskulti sian kunulon. Kapablo labori en kolektivo montras sin,
ekzemple, en testo pri vivrestado, kiun nepre trairas ĉiuj kosmonaŭtoj
antaŭ flugo, - oni veturigas grupon en savaĝan lokon por ĉirkaŭ tri
diurnoj, kaj ili havas nur unun taskon - resti vivaj, havante nur
minimuman rezervon kaj armilon.
Alia grava elemento de selektado - kapablo de
membroj de ŝipanaro sperti informan streson. En marsa flugo al tio
estos donata speciala atento. Ĉar eĉ sur la Tero homo sentas sin
nebone, kiam informo verŝiĝas sur lin torente - necesas elekti el multo
da taskoj la plej aktualajn. Grigorjev rimarkis, ke "oni donas al
kosmonaŭtoj tiajn testojn - al ili ŝutas intence treegan kvanton da
informo, kaj ili devas kompreni, ke, ekzemple, ŝalto de oksigeno estas
primara, alie ĉiuj sufokiĝos, kaj iu ajn eksperimento estas sekundara".
Gvidata per Grigorjev instituto laŭ propono de
la Eŭropa kosma agentejo komencigas realigon de specialaj "antaŭmarsaj"
eksperimentoj: dum 3-4 jaroj daŭros eksperimentoj pri vivkapableco en
kondiĉoj de ŝipo, kaj poste grandskala - dum 500 diurnoj - modelado de
la tuta eksperimento, inklude alteriĝon de membroj de ŝipanaro sur
Marson.
Interalie, serĉo de respodo pri tio, kies
piedo paŝos unua sur la Ruĝan planedon, estas unu el problemoj de la
ekpedicio. Ĉar oni sur la Tero memoros kaj konservos en jarcentoj nur
ĉi tiun unuan. Kaj kio pri la aliaj? Kiel por ili estos fordoni la
tutan gloron al iu alia? Kaj kiel estos por ĉi tiu unua reveni kune kun
la kaŝinta ofendon ŝipanaro dum ĉirkaŭ 200 diurnoj plu? Eĉ ne temas pri
tio, ke tre mafacile de politika vidpunkto determi, de kia nacieco
estos ĉi tiu unua. Sciencistoj, cetre, ne povas solvi ĉi tiun problemon
kaj readresas ĝin al potencoj de landoj - eblaj partoprenantoj de la
projekto de flugo sur Marson.
Kiam ni flugu?
Unu klaras - bezonas komencigi la
marsan pilotatan epopeon jam nune. Troviĝas entiziasmuloj, kiuj
opinias, ke flugi al Marso eblas proprasence post nur 10 jaroj. Plue,
por tio ne bezonas uzi internacian kooperadon.
Ekzemple, prezidento de "Marsa socio" Robert
Zubrin (interalie, eksa inĝeniero de aerokosma korporacio "Lockheed
Martin") deklaris, ke usonanoj povus paŝi sur Marson post 10 jaroj. La
plej grave estas ne atendi helpon flanke de la ŝtato. Usonaj
korporacioj povas memstare efektivigi tian projekton. Reprezentantoj de
NASA estas multe pli zorgermaj en kalkuloj: laŭ iliaj taksoj, la plej
probabla tempolimo estas jaro 2018.
En Rusio ne estas unueca opinio. Kelkaj
sciencistoj estas konviktitaj, ke pilotata flugo povas fariĝi realo en
dua-tria jardeko de ĉi tiu jarcento - bezonas akumuligi pli da informo
pere aŭtomataj aparatoj. Finfine, tempolimojn de flugo al Marso povas
korekti "mistika" faktoro. Jam delonge estas rimarkita, ke okaze de
marsaj ekpedicioj agas iu malbona fato: plia parto da aparatoj,
lanĉitaj en lastaj jaroj al Marso, ne sukcesis pro diversaj kaŭzoj plene
realigi siajn programojn. Iu ajn superstiĉa eĉ opinias, ke la Ruĝa
planedo vere estas loĝata kaj ne volas, ke ĝiaj emigloj estu
malkovritaj.
HISTORIO
Sovetia Marso
Principan skemon de flugo al Marso
ellaboris germano Werner von Braun, veturiĝinta en jaro 1945 en Usonon.
En jaro 1959 liaj ideoj fariĝis bazo por projektadoj de Speciala
Projektista Buroo numero 1, gvidata per Sergej Korolov. Estis kelk
variantoj de la ekspedicio.
La unua inkludis kreon sur ĉetera orbito de
giganta interplaneda ŝipo kun maso de 1630 tunoj (20 lanĉoj de
superpezaj portoraketoj de tipo UN-1F). Post reveno ĝi pezus nur 15
tunojn. Daŭro de la ekspedicio estus kvar jaroj.
Dua projekto estis ellaborita en la sama SKB-1
per grupo sub gvidado de Gleb Maksimov kaj ankaŭ inkludis uzon de
UN-1F. Sed ĉi-okaze konstruado de la ŝipo estus sur la Tero, kaj daŭro
de la ekspedicio estus tri jaroj. Pezo de la ŝipo kun ŝipanaro el tri
homoj estus 75 tunoj. Oni planis starton en 8 de junio de jaro 1971,
revenon - en 10 de julio de jaro 1974. Ĉi tiu projekto, kvankam ĝi ne
estis realigita, fariĝis fundamento por la alia, kreita per gurpo sub
gvidado de Konstantin Feoktistov kaj inkludanta, male al la antaŭa,
alteriĝon de homo sur Marso. La ŝipo estis multe pli enhavebla; ĝi
havis kvin ĉelojn. Post alveno sur orbiton ĉirkaŭ Marso intencis
esplori ĝin per atmosfera aparato, kaj sur la surfacon de la planedo
sendi du alteriĝajn modulojn kun tri membroj de la ŝipanaro. Tri aliaj
membroj devis atenti ilian revenon sur orbuto.
Ambaŭ projektoj - kaj tiu de Maksimov, kaj tiu
de Feoktistov - inkludis kreon de sistemo de vivapogo laŭ fermita ciklo
- "biosfero-2". Pro tio oni planis siutigi en la ŝipo oranĝeriojn kun
plantoj. Prototipo de "biosfero-2" spertis sukcesajn testojn en mezo de
60aj jaroj. Kosmonaŭtoj Manovcev, Uljibiŝev kaj Boĵko dum jaro troviĝis
en fermita ejo, imitante interplanedan flugon. En Usono tia
eksperimento daŭris nur 90 tagojn.
En Sovertunio laboro pri ekspedicio sur Marson
aktiviĝis post kiam usonanoj alteriĝis sur la Luno. Aperis projekto
"Aelita". Daŭro de la flugo devis esti 630 tagoj (el ili 5 tagoj sur la
planedo). Oni planis konstrui la ŝipon sur orbito el du blokoj (unua
estas orbita komplekso kaj alteriĝa modulo, dua estas movila ĉelo).
Skemo de flugo: aŭtomata juntiĝo de la blokoj sur orbito kun sekvonta
akcelo laŭonge disvolviĝanta spiralo, kaj kiam la ŝipo lasos radiajn
zonojn de la Tero, al ĝi estus sendita ŝipanaro. Tamen ĉi tiu projekto
ankaŭ ne sukcesis realiĝi: en jaro 1974 estis ĉesigitaj laboro pri
raketo UN-1F, kaj kun ili aŭtomate finiĝis la projekto "Aelita".
Estis ankaŭ alia projekto - en SKB-52 ĉe
Vladimir Ĉelomej. Ĝi malsimile al la aliaj inkludis uzon de
portoraketo UUR-500F ("Proton"). Ĉelomej planis pligrandigi ĝian
potencon kaj eĉ ekipi per nuklea movilo (UUR-900F). Ŝipo devis esti
konstruata sur orbito kaj pezi 1500 tunojn.
En 80aj jaroj en korporacio "Energija" estis
du marsaj programoj. La unua estis plimodernigita "Aelita" (du nukleaj
reaktoroj), la dua inkludis uzadon de solaj ĉeloj anstataŭ nukleaj
reaktoroj, kio donis eblecon pligrandigi mason de ŝipo. Ŝipanaro devus
konsisti el 4 homoj, tempolimo de ĉeesto sur Marso estus unu semajno.
Flugo devis realiĝi ĉi-jare. Tio ne okazis...
|
